Wykształcony w Warszawie, Mińsku czy Berlinie, w dorosłym życiu osiadł w Wilnie, gdzie zajmował się wszechstronną działalnością muzyczną – pracował jako organista czy uczył gry na fortepianie. Aktywnie działał w tamtejszym środowisku muzycznym a zorganizowany przez niego amatorski zespół muzyczny wykonywał wiele wybitnych, dzieł takich jak „Requiem” Mozarta czy „Stworzenie świata” Haydna. W Wilnie w 1848 Moniuszko osobiście dyrygował pierwszym wykonaniem 2-aktowej jeszcze wersji opery „Halka”. Kilka lat później, zmodyfikował ją i rozwinął uzyskując 4-aktową wersję „Halki”, która spotkała się z ogromnym entuzjazmem po wystawieniu w Warszawie. Ta kompozycja sprawiła, że w krótkim czasie stał się sławny.
Podczas pracy jako dyrygent Teatru Wielkiego (pracował na tym stanowisku niemal 15 lat!) skomponował opery, które na stałe weszły do kanonu polskich dziel m.in. „Hrabina” czy „Verbum Nobile”, a opera „Halka” zaczęła zyskiwać uznanie za granicą, czego dowodem są jej liczne wykonania na przykład w Pradze, Moskwie czy Petersburgu. Moniuszko kontynuował również działalność edukacyjną prowadząc wykłady z kompozycji i harmonii w Instytucie Muzycznym w Warszawie.
Choć w kompozycjach Moniuszki widać inspiracje muzyką zagraniczną, szczególnie włoską, a sam kompozytor wiele podróżował i zyskiwał międzynarodowe uznanie, to jednak w jego dziełach bardzo widoczne są elementy rodzimego folkloru takie jak choćby cytaty z polskich melodii ludowych (piosenka „Pojedziemy na łów” w operze „Hrabina”, piosenka „Siedzi sobie zając pod miedzą” w operze „Straszny dwór”). W jego kompozycjach znajdziemy również inspiracje polskimi tańcami narodowymi takimi jak mazury („Halka” czy „Straszny dwór”), polonezy („Verbum nobile” czy „Hrabina”) a także tańce góralskie.
Komponując pieśni, Moniuszko wielokrotnie inspirował się wybitnymi polskimi twórcami, takimi jak Mickiewicz, a teksty inspirowana są również twórczością ludową. Do najwybitniejszych pieśni można zaliczyć takie jak m.in. Prząśniczka, Pieśń wieczorna, Znasz-li ten kraj, Dziad i baba, O matko moja, Stary kapral. Moniuszko wydał pieśni w 12 tomach „Śpiewnika domowego” (hasło „domowy” miało zastąpić zakazane „narodowy”) – znalazło się w nich ponad 200 pieśni. Pierwszy tom ukazał się w 1843 roku.
Za tym, że Moniuszkę uznaje się za twórcę polskiej opery narodowej przemawia jednak w ogromnej mierze tematyka, którą poruszał w swoich dziełach – eksponował tematy historyczne i wzory patriotyzmu, pokazywał piękno polskich tradycji i pełnymi garściami czerpał z lokalnego folkloru. Poświęcił swoją twórczość krzepieniu serc i podnoszeniu na duchu rodaków w trudnych momentach historycznych, w których przyszło mu żyć. Jego twórczość nie raz została z tego powodu dotknięta przez cenzurę, tak jak w przypadku wystawionej w 1865 opery „Straszny dwór”, którą cenzura zdjęła z repertuaru zaledwie po trzech przedstawieniach. Po klęsce powstania opera cieszyła się tak dużym zainteresowaniem Polaków, że władze uznały to za zbyt duże zagrożenie.
Można powiedzieć, że jako artysta był człowiekiem żyjącym na arenie międzynarodowej, który cieszył się uznaniem za granicą, jednak nie tylko nie zapominał o swoich korzeniach, ale potrafił wykorzystać dorobek kultury ludowej do stworzenia dzieł, które na stałe zagościły w kanonie polskiej kultury.
---
Artykuł powstał w ramach projektu pt.: "Stanisław Moniuszko- Ojciec polskiej opery narodowej" realizowanego z Fundacja LOTTO im. Haliny Konopackiej w ramach programu "Patroni Roku".
#StanisławMoniuszkoOjciecPolskiejOperyNarodowej #FundacjaFIM #Koncept #GazetaKoncept
