To, że dziś Moniuszko nazywany jest dziś ojcem polskiej opery, w dużym stopniu zawdzięcza „Halce”. Arcydzieło to stworzył w 1848 roku w Wilnie w wieku 29 lat. Sam proces powstawania tej opery miał trwać ponad dwa lata. Muzykę skomponowano do libretta Włodzimierza Wolskiego, polskiego pisarza i uczestnika m.in. powstania styczniowego. Wolski brał udział w manifestacjach patriotycznych i był związany z grupami narodowymi, za co został zatrzymany i przez kilka miesięcy więziono go w Cytadeli. Początkowo utwór był dwuaktowy, ale z czasem przekształcono go na cztery i ta wersje zyskała zdecydowanie większą popularność.

Fabuła utworu

Motywem przewodnim utworu jest dramat podhalańskiej dziewczyny, tytułowej Halki. Góralka poznaje mężczyznę o imieniu Janusz i zakochuje się w nim bez pamięci. Uwiedziona przez niego bohaterka zachodzi w nieplanowaną ciążę i ku swojemu zdumieniu, nie otrzymuje oczekiwanego wsparcia. Zanim jednak przejrzy na oczy, będzie niesłusznie uważać, że Janusz ją kocha i planuje z nią wspólną przyszłość. Ten jednak ma zupełnie inne plany na życie. Ma upatrzoną drugą połówkę, jednak nie jest nią Halka. Bynajmniej. Wybranką jego serca jest Zofia, która w odróżnieniu od głównej bohaterki – pochodzi z rodu szlacheckiego. O tym, że dziewczyna jest okłamywana, stara się ciężarną góralkę uświadomić inna z postaci imieniem Jontek. Jak łatwo się można domyślić, jest on z kolei zakochany w pokrzywdzonej przyszłej matce. Tak naprawdę Halka zdaje sobie sprawę ze wszystkiego, gdy widzi parę – Janusza i Zofię – na ślubnym kobiercu. Wtedy to postanawia się zemścić i podpalić świątynię. I choć finał całej historii jest tragiczny, nie kończy on się widokiem kościoła w płomieniach. Zraniona góralka w ostatniej chwili rezygnuje z wzniecenia ognia i rzuca się ze skarpy w nurt rzeki.

Warstwa muzyczna i akcenty narodowe

Muzyka w „Halce” doskonale splata się z akcją utworu i wyśmienicie komponuje się z rozwojem wydarzeń. Czuć tu narastające emocje oraz słychać dwa zupełnie różne środowiska – proste, szczere góralskie i wyszukane, pompatyczne szlacheckie. Nie brakuje również akcentów narodowych, w tym dźwięków związanych z typowo polskimi tańcami – mazurem i polonezem. Mazur pojawia się w pierwszym akcie – na balu z okazji zaręczyn Zofii i Janusza. W polonezie z kolei autor doskonale ukazuje nieszczere i dystyngowane środowisko szlacheckie, które podkreśla poprzez niezwykle uroczystą oprawę muzyczną. Obecność tańca w dziele operowym to standard w XIX-wiecznych konwencjach, przejęty od francuskich twórców. Coraz bardziej popularnym rozwiązaniem było włączenie typowych dla danego narodu tańców, a nie jak wcześniej wykorzystanie skomplikowanych układów baletowych.

Obecność tańca w dziele operowym to standard w XIX-wiecznych konwencjach, przejęty od francuskich twórców.

Znaczenie utworu i kontekst historyczny

Opera ukazuje zakłamanie polskiej szlachty i wyraźny kontrast między warstwami społecznymi. W utworze to przecież wywodząca się z prostego, chłopskiego środowiska dziewczyna, została wykorzystana i porzuca na rzecz wyżej urodzonej szlachcianki. Jak wielkie ma to znaczenie, uświadomimy sobie wtedy, gdy zdamy sobie sprawę w jakich czasach owe dzieło powstało. Moniuszko zaczął tworzyć tę operę w 1846 roku, a więc wtedy, gdy rozpoczęła się słynna rzeź galicyjska, zwana również rabacją galicyjską. Było to powstanie chłopskie na terenie ówczesnej Galicji z antyszlacheckim wydźwiękiem, na którego czele stanął Jakub Szela. Stosunki między tymi dwiema warstwami społecznymi były bardzo napięte, a szlachta świadomie nadużywała swoich praw, zmuszając chłopów do katorżniczej pracy, odrabiania pańszczyzny, zabierając dobytek, zakazując wyjazdów poza wieś, czy niejednokrotnie – używając przemocy. Austriacy, którym na rękę było poróżnienie polskiego społeczeństwa, pod płaszczykiem obrońców ludu, podżegali do wybuchu powstania.

„Halka” to arcydzieło polskiej kultury, które po dziś dzień wystawiane jest na całym świecie.

Halka dziełem narodowym

„Halka” to arcydzieło polskiej kultury, które po dziś dzień wystawiane jest na całym świecie. Prawdziwą popularność zyskało aż dziesięć lat po powstaniu pierwotnej wersji, gdy w 1858 roku po raz pierwszy wystawiono tę operę podzieloną na cztery akty. Co ciekawe, dwa kolejne miały zostać dopisane przez Moniuszkę za sprawą sugestii znajomych ze środowiska artystycznego. Utwór ten rozsławił kompozytora, który jak już zostało wspomniane, jest określany ojcem polskiej opery narodowej. Bez wątpienia „Halka” jest jedną z najsłynniejszych, jeśli nie najsłynniejszą polską operą.

---

Artykuł powstał w ramach projektu pt.: "Stanisław Moniuszko- Ojciec polskiej opery narodowej" realizowanego z Fundacja LOTTO im. Haliny Konopackiej w ramach programu "Patroni Roku".

#StanisławMoniuszkoOjciecPolskiejOperyNarodowej #FundacjaFIM #Koncept #GazetaKoncept